CENTRUM ANALIZ
SŁUŻBY NIEPODLEGŁEJ
Student V roku prawa na Uniwersytecie Jagiellońskim, pracownik
Departamentu Innowacji i Technologii w Ministerstwie Cyfryzacji, członek zarządu
Stowarzyszenia Studenci dla Rzeczypospolitej, zaangażowany od wielu lat w społeczeństwo obywatelskie, koordynator projektów: Akademia Skolimowska, Namioty Wyklętych, wyróżniony w konkursie Lider Młodego Pokolenia, w 2019 roku członek Zespołu ds. studenckich przy Ministerstwie Nauki i Szkolnictwa Wyższego
Kamil Giera
Analiza aktywności młodzieży w ramach społeczeństwa obywatelskiego
Na podstawie raportu „Zaangażowanie młodzieży w społeczeństwo obywatelskie” Stowarzyszenia Studenci dla Rzeczypospolitej
Od października 2022 roku do kwietnia 2023 roku trwało badanie mające określić poziom zaangażowania młodzieży w społeczeństwo obywatelskie. Na podstawie analizy wyników badania Stowarzyszenie Studenci dla Rzeczypospolitej opracowało raport, który stanowi podstawę do niniejszych rozważań na temat aktywności młodych ludzi w życiu społecznym.
W badaniu wzięło udział 1008 osób w wieku od 15 do 29 roku życia. Wśród respondentów znalazły się osoby z obszaru wszystkich polskich województw. Jako miejsce zamieszkania uczestnicy badania wskazywali najczęściej miasta powyżej 500 tysięcy mieszkańców (26%) oraz miasta od 100 tysięcy mieszkańców (25%). Respondenci zamieszkujący tereny wiejskie stanowili 18% uczestników badania. Uczestnicy badania deklarowali, że 53% z nich kształci się obecnie na uniwersytecie, 13% uczęszcza do liceum, 8% do technikum, a 12% zakończyło swoją edukację. Pozostałe osoby (łącznie 14%) kształcą się w szkole branżowej oraz na uczelniach technicznych i zawodowych. W aspekcie zawodowym 46% ankietowanych wskazało, że nie podejmuje żadnej działalności zawodowej, 27% pracuje w niepełnym wymiarze etatu, 14% pracuje w ramach umowy cywilnoprawnej na pełny etat (zlecenie/o dzieło), a 13% pracuje w ramach umowy o pracę.
Badania miało na celu zdiagnozować obecny stan zaangażowania młodzieży w społeczeństwo obywatelskie, a także odpowiedzieć na pytania: w jaki sposób zwiększyć zaangażowanie młodzieży w sprawy społeczne, jak młodzież rozumie pojęcie społeczeństwa obywatelskiego, oraz czy i w jaki sposób wynagradzać młodzież za zaangażowanie społeczne?
Dlaczego zaangażowanie młodzieży społeczeństwo obywatelskie jest istotne?
Zdaniem autorów dokumentu „Youth in Civil Society” aktywność młodzieży w społeczeństwie obywatelskim pozwala na kształtowanie polityki uwzględniającej potrzeby młodego pokolenia. Zaangażowanie młodzieży może prowadzić do zwiększenia wydatków publicznymi skierowanych w celu poprawy sytuacji właśnie tej grupy. Organizacja Narodów Zjednoczonych podkreśla również, że instytucje powinny zapewniać młodym ludziom mechanizmy uczestnictwa w debatach na temat polityki młodzieżowej. Młodzież powinna być zaangażowana we wszystkie aspekty życia społecznego, przygotowując grunt pod ich dalsze uczestnictwo przez całe dorosłe życie.
Na podstawie przeprowadzonego badania należy również stwierdzić, że sama młodzież uważa, że jej zaangażowanie społeczeństwo obywatelskie jest bardzo ważne. Taką opinię wyraziło 71% badanych.
Diagnoza obecnego stanu zaangażowania młodzieży w społeczeństwo obywatelskie
Niniejsza diagnoza stanowiła podstawowy cel badania. Na podstawie zebranych danych należy stwierdzić, że młodzież w Polsce w znacznym stopniu angażuje się w społeczeństwo obywatelskie. Na pytanie: „Czy jesteś osobą, która angażuje się w szeroko pojętą działalność społeczną? (np. działam w samorządzie, wolontariacie, NGO / uczestniczę w akcjach społecznych, ekologicznych, charytatywnych)”, 78% młodych ludzi odpowiedziało twierdząco.
Wśród młodzieży zaangażowanej w życie społeczne 45% wskazało, że aktywność podejmuje co najmniej raz w tygodniu. Dla 22% działalność społeczna stanowi kluczową część życia i podejmują ją prawie codziennie. 17% angażuje się w społeczeństwo obywatelskie sporadycznie (kilka razy do roku), 12% co najmniej raz w miesiącu, a 4% wskazało, że aktywizują się rzadziej niż klika razy do roku.
Najwięcej młodych ludzi jest zaangażowanych w podejmowanie inicjatyw w swojej społeczności lokalnej (46%). Znaczny jest również poziom aktywności o zakresie ogólnopolskim (38%).
Na pytanie z możliwością wielokrotnej odpowiedzi, skierowane do młodzieży zaangażowanej w społeczeństwie – „Wskaż obszar w jaki jesteś zaangażowany/a w ramach działalności społecznej” najwięcej wskazań odnotowano w obszarze edukacji (69%). Istotne wyniki dotyczyły również następujących obszarów: kultura (51%), działalność dobroczynna (40%), polityka młodzieżowa (37%), zdrowie publiczne (16%), sport (16%).
Powyższe wyniki stanowią bardzo pozytywną diagnozę wskazująca, że młodzi ludzie są aktywni w zakresie społecznym.
Jak młodzież rozumie pojęcie społeczeństwa obywatelskiego?
Encyklopedia Państwowego Wydawnictwa Naukowego stwierdza, że „społeczeństwo obywatelskie to jedna z kluczowych i zarazem wyróżniających idei normatywnych europejskiej myśli i praktyki polityczno-ustrojowej, określająca szczególną strukturę działań, więzi społeczno -kulturowych i przekonań moralno-politycznych, jaką w poczuciu samodecydowania o sobie, odpowiedzialnej troski za dobro wspólne oraz jakość życia publicznego stworzyli członkowie określonego społeczeństwa”. Natomiast Britannica definije wskazane pojęcie jako gęstą sieć grup i społeczności, które stoją między jednostką a nowoczesnym państwem. Francuski politolog Jean-Louis Quermonn przedstawił społeczeństwo obywatelskie w następujący sposób: „Zbiór międzyjednostkowych relacji, struktur rodzinnych, społecznych, ekonomicznych, kulturowych, religijnych, które rozwijają się w danym społeczeństwie, poza ramami i interwencją państwa”. Nawet pobieżna analiza literatury pozwala na konkluzję, że pojęcie uwzględnione po raz pierwszy w „Polityce” Arystotelesa posiada wiele zróżnicowanych definicji.
W celu określenia poziomu zrozumienia pojęcia „społeczeństwo obywatelskie” w badaniu poproszono respondentów o odpowiedź na pytanie - „jak rozumiesz pojęcie społeczeństwa obywatelskiego?”. Pozytywną diagnozą jest fakt, że zdecydowana większość ankietowanych starała się wskazać klarowną definicję pojęcia. Tylko 14% przedstawicieli młodego pokolenia pozostawiało pytanie bez odpowiedzi lub wskazywało,
że nie rozumie sformowania „społeczeństwo obywatelskie”.
Wśród interesujących odpowiedzi uczestników badania na wskazane pytanie należy przytoczyć następujące stwierdzania: „w mojej opinii jest to społeczeństwo, na które decyzję obywateli mają wyraźny wpływ, poprzez ich uczestnictwo w życiu publicznym”, „ludzie i organizacje zaangażowane w budowanie oddolnej sieci działań prospołecznych w różnych sferach aktywności społecznej”, „to społeczeństwo w którym obywatele działają i współtworzą je. Gdzie widać że to my kreujemy świat wokół nas”.
W jaki sposób zwiększyć zaangażowanie młodzieży w sprawy społeczne?
W celu odpowiedzi na pytanie – w jaki sposób zachęcić młodzież do jeszcze większej aktywności w ramach społeczeństwa obywatelskiego, respondentom, którzy wskazali, że nie angażują się społecznie zadano pytanie: „Dlaczego zrezygnowałeś/aś z zaangażowania się w społeczeństwo obywatelskie?”. Najwięcej badanych (55%) odpowiedziało, że powodem jest brak czasu, 22% krytycznie ocenia działalność społeczną, 17% nie jest w żaden sposób zainteresowanych tego typu działalnością, a 4% wskazało na brak wynagrodzeń i innych profitów za zaangażowanie. W kategorii „inne” odnotowano także odpowiedzi takiej jak: „nie wiem od czego zacząć” oraz „brak takich grup w okolicy”.
Respondenci nie angażujący się społecznie zostali również zapytani o to co sprawiłoby, że mogliby zacząć działać społecznie. Najwięcej wskazań dotyczyło zwiększenia ich czasu wolnego, który obecnie ogranicza podejmowana działalność zawodowa oraz edukacyjna. Wśród pojawiających się odpowiedzi znaczny odsetek odnosił się również do braku odpowiedniej promocji oraz dostępności działań w ramach społeczeństwa w ich lokalnej okolicy.
Wszystkim uczestnikom badania zadano również pytanie „W jaki sposób zachęcić młodych ludzi do angażowania się w życie społeczne?” z możliwością otwartej odpowiedzi. Respondenci wskazywali przede wszystkim na konieczność podniesienia poziomu edukacji w zakresie wiedzy o społeczeństwie obywatelskim, a także zwiększenie promocji w mediach społecznościowych oraz możliwość otrzymania wynagrodzenia za zaangażowanie społeczne.
Czy i w jaki sposób wynagradzać młodzież za zaangażowanie społeczne?
Zdaniem większości respondentów (70%) biorących udział w badaniu działalność społeczna młodzieży powinna wynagradzana. Na pytanie z możliwością wielokrotnej odpowiedzi – „W jaki sposób należy wynagrodzić działalność społeczną młodych ludzi?” najwięcej wskazań uzyskały następujące odpowiedzi: dodatkowe punkty przy konkursach stypendialnych (80%), dodatkowe punkty przy rekrutacji na studia (71%), dodatkowe punkty przy rekrutacji do szkoły ponadpodstawowej (54%), lepsza ocena z zachowania w szkole (54%), gratyfikacja finansowa (47%).
Obecnie uczniowie w rekrutacji do szkół średnich mogą otrzymać 3 punkty (na 200 możliwych do uzyskania) za swoją aktywność społeczną. Moim zdaniem jest to zdecydowanie za mało, by móc zachęcić młodzież do działalności społecznej.
Za dobrą praktyką należałoby uznać (popierane przez zdecydowaną większość respondentów) docenienie zaangażowania młodych ludzi poprzez dodatkowe punkty w rekrutacji na studia, a także w konkursach stypendialnych.
Podsumowanie
Podsumowując, ogólna diagnoza zaangażowania polskiej młodzieży w społeczeństwo obywatelskie wypadła bardzo pozytywnie, jednakże cały czas wskaźnik aktywności młodych ludzi w życiu społecznym należy zwiększać.
Zachęcać młodych do działalności społecznej można poprzez wzmocnienie promocji działalności społecznej młodzieży ze szczególnym uwzględnieniem mediów społecznościowych, a także zwiększenie poziomu edukacji w zakresie wiedzy na temat społeczeństwa obywatelskiego. Wyniki badania potwierdziły również tezę, że młodzież za swoją aktywność chce być w jakiś sposób wynagrodzona. Najbardziej preferowaną formą wynagrodzenia są dodatkowe punkty w konkursach stypendialnych oraz przy rekrutacjach na poszczególne szczeble edukacji.
Bibliografia:
Raport Stowarzyszenia Studenci dla Rzeczypospolitej – „Zaangażowanie młodzieży w społeczeństwo obywatelskie”
Organizacja Narodów Zjednoczonych, Youth In Civil Society, https://www.un.org/esa/socdev/unyin/documents/wpay_guide_part5.pdf
Encyklopedia Państwowego Wydawnictwa Naukowego (https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/spoleczenstwo-obywatelskie;3978369.html)
Encyklopedia Britannica (https://www.britannica.com/topic/civil-society)
Ernst Tugendhat, Self-Consciousness and Self-Determination, 1989
Jean Cohen, Civil Society and Political Theory, Cambridge, 1994
Akty prawne:
Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 18 listopada 2022 r. w sprawie przeprowadzania postępowania rekrutacyjnego oraz postępowania uzupełniającego do publicznych przedszkoli, szkół, placówek i centrów
Materiały ze stron internetowych: